মানুহৰ শৰীৰৰ পৰা ঘাম ওলোৱাটো এক স্বাভাবিক প্ৰক্ৰিয়া৷ মানুহৰ শৰীৰত দুইৰ পৰা চাৰিনিযুত ঘাম ওলোৱা গ্ৰন্থি থাকে৷ পুৰুষৰ তুলনাত মহিলাৰ এনে গ্ৰন্থি বেছি থাকিলেও পুৰুষৰ গ্ৰন্থিসমূহহে বেছি সক্ৰিয় হোৱা দেখা যায়৷ শৰীৰৰ এই গ্ৰন্থিসমূহক অটোনমিক নাৰ্ভাচ চিষ্টেমে নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ শৰীৰে গৰম অনুভৱ কৰিলে ঘাম ওলায় আৰু শৰীৰৰ উত্তাপ নিয়ন্ত্ৰিত কৰি ৰাখে৷ কিন্তু কিছুমান মানুহৰ অটোনমিক নাৰ্ভাচ চিষ্টেম কিয় বেছি সক্ৰিয় জনা নাযায় – যাৰ ফলত এনে লোকসকলে হাতৰ তলুৱাত, কপালত, কাষলতিৰ তলত আৰু দুই ভৰিত বেছিকৈ ঘামি নানান আহুকালৰ সন্মুখীন হয় আৰু হীনমন্যতাত ভোগে৷ পৰিয়ালৰ একাধিক লোকক এনে অৱস্থাত ভোগা দেখা যায় আৰু সেয়ে এই ৰোগত জেনেটিক কাৰণ জড়িত বুলি বিজ্ঞানীসকলে ঠাৱৰ কৰিছে৷
এটা জানিবলগীয়া জৰুৰী কথা হ’ল – শৰীৰৰ নানাধৰণৰ ৰোগৰ ফলতো এনে অতিৰিক্ত ঘাম ওলোৱা অৱস্থাৰ সৃষ্টি হব পাৰে৷ তেনে কৰিব পৰা কিছুমান উল্লেখযোগ্য ৰোগ হ’ল – থাইৰ’টস্কিকোচিচ, নানাধৰণৰ টিউমাৰ, কেঞ্চাৰ, কাৰচিনয়ড চিনড্ৰম, এক্ৰমেগালি, যি কোনো কাৰণত হোৱা জ্বৰ, টিবি বা যক্ষ্মা, বক্ষ ৰোগ, ডায়েবেটিজ, গাউট, পাৰকিচনিজম, মেনোপ’জ, মাৰ্কাৰী পইজনিং আদি৷ এনে অৱস্থাক Secondary Generalized Hyperhidrosis বুলিব পাৰি৷ আন হাতে কোনো ৰোগসংক্ৰান্তীয় কাৰণ নোহোৱাকৈ অতিৰিক্ত ঘাম ওলোৱা অৱস্থাক Primary Focal Hyperhidrosis বোলে৷ প্ৰাইমেৰী হাইপাৰহাইড্ৰচিচৰ বিশেষত্ব হ’ল –ইয়াৰ লক্ষণসমূহ সাধাৰণতে দুয়োফালে সমান হয়৷ ঘামে দৈনন্দিন জীৱনত ব্যাঘাত ঘটায়৷ সপ্তাহত কমেও এদিন অতিৰিক্তভাৱে ঘামে৷ সাধাৰণতে ২৫বছৰ বয়সৰ আগতেই লক্ষণসমূহ পৰিস্ফুট হয়৷ সাধাৰণতে পৰিয়ালত একে লক্ষণ আন সদস্যৰো দেখা যায়৷ নিদ্ৰামগ্ন অৱস্থাত সাধাৰণতে ঘাম নোলায়৷ প্ৰাইমেৰী হাইপাৰহাইড্ৰচিচৰ আৰু কিছুমান লক্ষণীয় দিশ হ’ল – চিন্তা -দূৰ্ভাৱনা হলে গৰম-ঠাণ্ডা ব্যতিৰেকে বেছি ঘামে ৷ আনকি কিছুমান দ্ৰব্যৰ ঘ্ৰাণেও ঘাম উলিওৱা অৱস্থা কৰিব পাৰে৷ কফি,নিকোটিন,গৰম মছলা আদিৰ সেৱনে বেছিকৈ ঘাম ওলিয়ায়৷ আকৌ ভেচলিন, গ্লিচাৰিন, লেচিথিন, প্ৰপাইলিন, গ্লাইকল আদিৰ ব্যৱহাৰে শৰীৰৰ পৰা বেছিকৈ ঘাম বাহিৰ কৰা দেখা যায়৷
প্ৰাইমেৰী হাইপাৰহাইড্ৰচিচৰ ডায়গ্নচিচ বা চিনাক্তকৰণ মুঠেই জটিল নহয়৷ প্ৰয়োজন সাপেক্ষে চিকিৎসকে ‘ষ্টাৰ্চ-আয়ডিন’ বা ‘পেপাৰ টেষ্ট’ – এই দুবিধ পৰীক্ষাও কৰিব পাৰে৷ কিন্ত জৰুৰী কথা হ’ল আগতে উল্লেখ কৰা আন ৰোগৰ ফলত যে ব্যক্তিজনে ঘমা নাই সেইটো নিশ্চিত হোৱা৷চিকিৎসা নকৰিলে, এই ৰোগত হ’ব পৰা জটিলতাসমূহ এনেধৰণৰ – শীতল আৰু অৱশ হাতৰ স্পৰ্শ, ডিহাইড্ৰেচন, ছালত সংক্ৰমণ, বেক্টেৰিয়া-ইষ্ট আদিয়ে দূৰ্গন্ধৰ সৃষ্টি কৰা, মূৰত উফি হোৱা, মুখ মণ্ডলত শালমন ওলোৱা আদি৷
এতিয়া আমি এই ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিম৷ এই ক্ষেত্ৰত থকা বিভিন্ন পদ্ধতিসমূহ হ’ল-
(১) এলুনিনিয়াম ক্লৰাইড হেস্কাহাইড্ৰেট
(২) আইনোট্ৰফৰেচিচ বা বিদ্যু প্ৰৱাহৰ ব্যৱহাৰ
(৩) খোৱা এন্টিক’লিনাৰ্জিক ঔষধৰ প্ৰয়োগ
(৪) নাৰ্ভ অৱৰোধ (ব্লক) কৰা ব’টস্ক বেজী
(৫) চাৰ্জিকেল বা অস্ত্ৰোপচাৰ পদ্ধতি – এণ্ডোস্কপিক থোৰাচিক চিম্পেথেক্টমী, লাম্বাৰ চিম্পেথেক্টমী
(৬) ইলেক্ট্ৰমেগনেটিক ডিভাইচ মিৰাড্ৰাই
(৭) ফিনল বেজী দি নাৰ্ভ ব্লক কৰা৷
১০ শতাংশৰ পৰা ২৫ শতাংশ এলুনিনিয়াম ক্লৰাইড হেস্কাহাইড্ৰেট বাহ্যিকভাৱে প্ৰয়োগ কৰিলে এসপ্তাহমানত ঘাম ওলোৱা আশিংকভাবে কমিবলৈ ধৰে৷ এনে ৰাসায়নিক দ্ৰব্যক Antiperspirant বোলে৷ ইয়াৰ অসুবিধা হ’ল – ছালত জ্বলা-পোৰাৰ অনুভৱ হয় আৰু কাপোৰত দাগ লাগে৷
আইনোট্ৰ’ফৰেচিচ বা বিদ্যু প্ৰৱাহৰ দ্বাৰা চিকিৎসা কৰাৰ পদ্ধতি ১৯৫০চনৰ পৰা চলি আহিছে৷ ৰোগীয়ে এই সাধাৰণ যন্ত্ৰটো নিজৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে কিনি লবলগীয়া হয় আৰু ই ইঞ্চিঅ’ৰেঞ্চৰ মান্যতাপ্ৰাপ্ত৷ এনে চিকিৎসাত হাতৰ বা ভৰিৰ তলুৱাত ১০ৰ পৰা ২০মিনিট সময় বিদ্যু প্ৰবাহিত কৰা হয় প্ৰতি সপ্তাহত ৩-৪দিনকৈ কেই সপ্তাহমানলৈ ; যাৰ ফলত ঘাম ওলোৱা গ্ৰন্থিবোৰ অৱৰোধ হয়৷ গৰ্ভৱতী মহিলা আৰু পেচমেকাৰ ব্যৱহাৰ কৰা ৰোগীৰ ক্ষেত্ৰত ই ব্যৱহৃত নহয়৷
বটস্ক বেজী হ’ল বটুলনিয়াম টাইপ-এ নামৰ নাৰ্ভৰ টস্কিন যাৰ প্ৰয়োগে ঘাম ওলোৱা গন্থিৰ স্নায়ুৰ সংযোগ বিছিন্ন কৰি ঘাম ওলোৱা কমায়৷ইয়াৰ ওপৰিও বটস্ক বেজীৰ আজিকালি কচমেটিকত বহুল প্ৰয়োগ হয় বিশেষকৈ মূখমণ্ডলত পৰা বয়সৰ ছাপ (Wrinkles) আঁতৰ কৰিবলৈ৷কিছুমান মূৰৰ বিষৰ চিকিৎসাতো বটস্ক বেজী ব্যৱহৃত হয়৷ঘাইকৈ কাষলতিৰ ঘাম ওলোৱা কমাবলৈ কাষলতিৰ তলত ২০-২৫ ঠাইত এই বেজী দিলে ৬ৰ পৰা ৯মাহলৈ ফলপ্ৰসু লাভ পোৱা যায়৷
অস্ত্ৰোপচাৰ পদ্ধতিত নিৰ্দিষ্ট ঘাম ওলোৱা গ্ৰন্থিক বিভিন্ন পদ্ধতিৰে (যেনে কাটি আতৰাই পেলোৱা – লাইপ’চাকচন, কটৰাইজ কৰা, লেজাৰৰ প্ৰয়োগ কৰি) বিকল কৰা হয়৷ এণ্ডোস্কপিক থোৰাচিক চিম্পেথেক্টমী (ETS) শৰীৰৰ ওপৰৰ অংশৰ আৰু লাম্বাৰ চিম্পেথেক্টমী (LS) শৰীৰৰ নিম্ন অংশৰ ঘাম ওলোৱা বন্ধ কৰিবলৈ ফলপ্ৰসু ব্যৱস্থা৷ অপাৰেচন কৰা প্ৰায় ৯৫শতাংশ ৰোগীৰ ক্ষেত্ৰতেই ৯৭শতাংশ উপশম হোৱা দেখা গৈছে৷ কেতিয়াবা নাৰ্ভডাল নাকাটি বান্ধিও ৰখা হয় যাতে পিছত কিবা আৱশ্যক হলে নাৰ্ভডাল পুনৰ সক্ৰিয় কৰিব পাৰি৷ ২০শতাংশৰ পৰা ৮০শতাংশ অস্ত্ৰোপচাৰ কৰা ৰোগীৰ ক্ষেত্ৰত দেখা দিয়া পাৰ্শ্বক্ৰিয়া হ’ল- শৰীৰৰ আন অংশত বেছিকৈ ঘাম ওলাব ধৰা (Compensatory Sweating )৷
২০১১চনৰ পৰা আমেৰিকাত ইলেক্ট্ৰমেগনেটিক ডিভাইচ (মিৰাড্ৰাই )ৰ প্ৰয়োগ কাষলতিৰ ঘাম ওলোৱা বন্ধ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে৷ এই পদ্ধতিত ঘাম ওলোৱা গ্ৰন্থিক উত্তাপ দি ( Thermolysis) অৱৰোধ কৰা হয়৷
মোখনিত এটা কথা সকলোকে জনাব খোজোঁ যে ইন্টাৰনেশ্বনেল হাইপাৰ হাইড্ৰচিচ চ’চাইটি www.sweathelp.org) নামৰ স্বেচ্ছাসেৱী সংগঠনে বিশ্বৰ যি কোনো দেশৰ লোককে এই ক্ষেত্ৰত নানাধৰণৰ বিনামূলীয়া চিকিৎসা পৰামৰ্শ আগবঢ়াই আহিছে৷ ইচ্ছুক লোকসকলে যোগাযোগ কৰি উপকৃত হব পাৰে৷
লিখক: ডা০ ভূপেন শইকীয়া।