ধানৰ খেতিত ব্যৰ্থ হ’লে বা ধান ভাল নোহোৱা পথাৰত কৃষকে বিকল্পভাৱে অন্যান্য লাভজনক শস্যৰ খেতি কৰিব পাৰে। কিছুমান উপযুক্ত শস্য আৰু তাৰ সুবিধাসমূহ তলত দিয়া হ’ল:

১. মাহ শস্য (Pulses)

• উদাহৰণ: মাহ মগু, মাটিমাহ, মটৰমাহ, বুটমাহ আদি
• সুবিধা:
• মাটিত নাইট্ৰ’জেন স্থিৰ কৰে (মাটিৰ উৰ্বৰতা বৃদ্ধি কৰে)।
• কম পানীৰ প্ৰয়োজন, খৰাং সহিষ্ণু।
• বজাৰত চাহিদা আৰু দাম স্থিৰ।

২. তৈলবীজ (Oilseeds)

• উদাহৰণ: সৰিয়হ, তিল, আদি
• সুবিধা:
• কম পানীত হ’ব পৰা শস্য।
• উচ্চ বজাৰ মূল্য, ৰপ্তানি সম্ভাৱনা।

৩. শাক-পাচলি (Vegetables)

• উদাহৰণ: বন্ধাকবি, বিলাহী, মিঠা আলু, কোমোৰা, পালেং আদি
• সুবিধা: স্থানীয় বজাৰত চাহিদা বেছি।

• সুবিধা:
• খৰাং সহিষ্ণু শস্য, ধানতকৈ কম পানীৰ প্ৰয়োজন।
• পশু খাদ্য, পোল্ট্ৰি ফিড আদিৰ বাবে ব্যৱহাৰ হয়।

৬. ঔষধি আৰু মছলা শস্য (Medicinal & Spices)

• উদাহৰণ: আদা, হালধি, লং, জলকীয়া
• সুবিধা:
• উচ্চমূলীয় শস্য, ৰপ্তানি সম্ভাৱনা।
• ধানতকৈ কম যত্নৰ প্ৰয়োজন।

৭. ফলৰ খেতি (Fruit Cultivation)

• উদাহৰণ: কল, বগৰী, ড্ৰেগন, লেটেকু, কমলা আদি
• সুবিধা:
• দীৰ্ঘম্যাদী লাভ, স্থানীয় চাহিদা বেছি।

৮. কুঁহিয়াৰ (Sugarcane)

• সুবিধা:
• অসমৰ কেঁচামাটি উপযোগী।
• চেনি, গুড় আদিৰ বাবে লাভজনক।

গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰামৰ্শ:

• মাটি পৰীক্ষা কৰক: মাটিৰ গুণাগুণ অনুসৰি শস্য বাছনি কৰিব। (যেনে: অম্লীয় মাটিত হালধি/আদা ভাল হয়)।
• জলবায়ু বিবেচনা কৰক: বানপানীৰ এলেকাত জলজ শস্য (যেনে: জলকুমুৰা) কৰিব পাৰে।
• বজাৰৰ চাহিদা চাওক: স্থানীয় বজাৰত কোনবোৰ শস্যৰ দাম বেছি, সেইমতে পৰিকল্পনা কৰক।

উদাহৰণ:

• ধানৰ পিছত: মাটিমাহ + সৰিয়হ (ৰবি শস্য)।
• বানপানীৰ ঠাইত: জলকুমুৰা বা মাছ পালন।

এই বিকল্পসমূহে কৃষকসকলক ধানৰ খেতিৰ পৰা হোৱা ক্ষতি পূৰণ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।

লগতে পঢ়ক- 

Berry farming time : দুবিঘা মাটিৰ পৰা প্ৰতিবছৰে ২ লাখকৈ উপাৰ্জন